بازشناسی فرهنگ بومی آفرینش هنری در بستر حفاظت آثار تاریخی (مطالعه موردی: امکان سنجی توسعه هماهنگ حفاظت آثار تاریخی و توان بخشی فرهنگ کاشی کاری در میراث معماری مکتب اصفهان)

حفاظت بخش مهمی از آثار تاریخی اصفهان، به ویژه تزئینات کاشی کاری بناها از طریق تعمیر پیوسته آن ها که توسط نسل های متمادی هنرمندان بومی کارگاه های باسابقه این شهر انجام می شود، به مسأله تداوم سنت های هنری وابستگی یافته است. تبیین نظری این رابطه به عنوان مصداقی از پیوند میان میراث فرهنگی ملموس و غیرملموس کمتر انجام گرفته و پرسش های جدی در مورد صحت و اصالت مداخلات تعمیری در کالبد مادی آثار، مطرح شده است. در سال های اخیر، تعمیر پاره ای از شاهکارهای هنر کاشی کاری چندین نوبت تکرار و دانش فنی هنرمندان، نحوه انتخاب و نظارت بر کار ایشان نیز مورد نقد واقع شده است. در چند دهه اخیر مسوولیت نظارت بر عملکرد هنرمندان عمدتاً به دانش آموختگان مرمت سپرده شده است که حضورشان در بهینه سازی حفاظت ابعاد مختلف فرهنگی آثار کاشی کاری و دانشهای فنی مرتبط با آنها می تواند نقش راهبردی داشته باشد. رساله حاضر با تمرکز بر نقش مرمتگران، می کوشد ضمن شناسایی مفاهیم و اصول تعمیر، راهکارهایی را برای تعامل بیشتر میان هنرمندان و مرمتگران در بهینه سازی حفاظت کاشی کاری ارائه دهد. برای گردآوری داده ها از سه روش مطالعه اسناد مکتوب، مصاحبه با هنرمندان و مرمتگران و مشاهده آثار تاریخی مصنوع استفاده گردید. داده ها در دو بخش تجزیه و تحلیل شد. در بخش نخست از طریق شناسایی اصطلاحات کلیدی، نسبت به تبیین نگاه منابع بومی به حفاظت آثار و رابطه آن با فرآیند آفرینش هنری اقدام شد. برای استفاده بهینه از اطلاعات بدست آمده در ارزیابی روند حفاظت کاشی کاری، شواهدی برای تعریف معیارهای قابل سنجش و شناخت مصادیق ملموس آموزه های حکمی در وضع کالبدی آثار ارائه گردید. همچنین چارچوبی برای همکاری بهتر میان دو گروه با نگاه ویژه به پوشش گنبدها با بررسی ابعاد تاریخی، معرفت شناختی، اجتماعی و اقتصادی تعمیر کاشی کاری طراحی و ارائه شد. در این الگو ضمن شناسایی ارزش های فرهنگی موجود در روند سنتی تعمیرات، راهکارهایی برای تداوم آنها در اقدامات جاری تعریف و حوزه فعالیت هر یک از دو گروه در رسیدن به این مقصود به صورت مشترک و اختصاصی مشخص گردید. برای سنجش صحت تحلیل ها، ملموس تر شدن یافته های نظری و شناسایی فرصت های همکاری بیشتر دو گروه از سیزده مورد فعالیت مشارکتی بهره گرفته شد. خروجی این فعالیت ها به صورت پس خور در ارزیابی تحلیل های انجام شده در دو بخش قبلی مورد استفاده قرار گرفت. در این فعالیت ها عوامل محدودکننده و راهکارهای جلب سرمایه های اجتماعی لازم برای بهینه سازی تعمیرات از طریق همکاری با بخش خصوصی و دانشگاهی ارزیابی گردید. خروجی این فعالیت ها شامل مواد آرشیوی-آموزشی و مقالات منتشر شده به ضمیمه رساله ارائه شده است. از میان یافته های این پژوهش می توان به چند مورد مهم شامل بازشناسی و معرفی مفهوم کلیدی تعمیر و مفاهیم نظری مرتبط با آن، ارائه اصول بومی برای نقد تعمیرات کاشی کاری، بررسی محدودیت ها و فرصت های همکاری میان مرمتگران و هنرمندان بومی و ارائه راهکارهایی برای تقویت این امر و ارائه شواهدی از موارد عملی آن اشاره نمود.